17e-eeuwse grenssteen bij de Volmolen in Epen herontdekt

Sporen uit het verleden laten zich zien

In de oudste beschrijving van de monumenten in Limburg uit 1926 valt te lezen bij de gemeente Wittem: Te Epen, op het terrein van den Ondersten watermolen een (verplaatste) GRENSSTEEN (Staatsch-Waldeck Pallant).

Van Agt verwijst hiernaar in zijn bekende gedetailleerde studie van de monumenten in onder andere de toenmalige gemeente Wittem uit 1983. Hoewel hij informatie toevoegt over de wapens, heeft hij geen tekening of foto van de steen. Zoals die wel van de overige grensstenen bij hem is te vinden. Dat lijkt er toch op te wijzen dat hij de steen niet zelf gezien heeft. Dat blijkt ook als hij de locatie van de steen foutief als bij de Onderste molen in Mechelen (De Commandeursmolen) situeert. Juist is wel zijn beschrijving: grenssteen XVII (dus: 17e-eeuws) met een achtpuntige ster (Waldeck) en een schild met drie valken (typefout, hij bedoelt balken: Van Pallant) van de Vrije Rijksbaronie Wittem. En een schild met een klimmende leeuw met pijlenbundel (Staten-Generaal). Waar hij die beschrijving dan vandaan heeft blijft onduidelijk.

Op 25 juni 2023 werd door Natuurmonumenten een informatiedag in het Patronaat in Epen georganiseerd voor de nieuwe club vrijwilligers rond de te verbouwen Volmolen. De dag bestond uit drie lezingen en een wandeling. Een van de vrijwilligers (Jef Brauers) had vroeger op de Volmolen gewoond. Hij vertelde dat hij ooit een steen had gezien achter het bakhuis dat aan de molentak van de Volmolen staat. Of die er nog was wist hij niet zeker. Na enig zoekwerk bleek de steen er nog te staan. Hij stond in een afgesloten gebied en was onzichtbaar door het hoge gras. De wapens aan weerszijden komen overeen met de genoemde beschrijvingen. Daarmee is nu duidelijk dat ook de verwijzing in 1926 al onjuist was want de Volmolen is de Bovenste molen van Epen (de Onderste molen is de Wingbergmolen, altijd stroomafwaarts gerekend). Dat verklaart ook waarom tot nu toe zonder succes gezocht was naar deze steen.

Meer onderzoek naar de datering en oorspronkelijke locatie van de zeer fraaie en oude grenssteen wordt gedaan door twee lezinghouders van die dag: Michiel Purmer (historisch-geograaf Natuurmonumenten) en Bart Ibelings (historicus en bestuurs- en redactielid Heemkundevereniging Uit Ons Krijtland in Epen). De steen staat overigens nog precies in de gemeente Gulpen-Wittem (kern Epen) en nét niet in Vaals (kern Vijlen).

De grenssteen is vanwege haar ligging in een moeilijk toegankelijk natuurgebied niet te bezoeken, maar in overleg met Natuurmonumenten wordt gekeken hoe deze bijzondere steen toch beter beleefbaar gemaakt kan worden.

Fotograaf: Michiel Purmer